.
Η σημασία του PSA στη διάγνωση και παρακολούθηση του καρκίνου του προστάτη πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη θεραπεία:
Με σκοπό να αυξηθεί η ακρίβεια με την οποία, βάσει των τιμών PSA, διαγιγνώσκεται ένας καρκίνος του προστάτη, εκτός από το ολικό PSA πρέπει να μετράται το ελεύθερο (f)PSA αλλά και η ταχύτητα αύξησης του.
Ασθενείς με καρκίνο του προστάτη εμφανίζουν αναλογικά χαμηλότερες τιμές του fPSA απ'ότι οι ασθενείς με καλοήθη υπερπλασία του προστάτη. Αυτό συμβαίνει γιατί στον καρκίνο του προστάτη παράγονται μεγαλύτερες ποσότητες πρωτεϊνών που δεσμεύουν το PSA στην κυκλοφορία του αίματος. Οι μετρήσεις αυτές (ελεύθερο (f)PSA και η ταχύτητα αύξησης του) παίζουν σημαντικό ρόλο κυρίως στη διαφορική διάγνωση του καρκίνου του προστάτη στη λεγόμενη 'γκρίζα ζώνη' των τιμών του ολικού (t)PSA, δηλαδή τα 4-10ng/ml όπου οι τιμές δεν είναι αρκετά υψηλές ώστε να μας επιβεβαιώσουν τον καρκίνο αλλά ούτε και αρκετά χαμηλές για να μας απομακρύνουν από αυτή τη διάγνωση. Κυρίως επομένως για τους ασθενείς στους οποίους του PSA είναι μικρότερο από 10ng/ml, οι περισσότεροι ογκολόγοι και ουρολόγοι χρησιμοποιούν το όριο του 10% του fPSA επί του συνολικού PSA, κάτω από το οποίο συστήνουν έλεγχο με βιοψία.
Μετά από τη ριζική προστατεκτομή, όπου ο προστάτης αφαιρείται εξ ολοκλήρου, και με τη πάροδο 3-4 εβδομάδων από την επέμβαση και εφ' όσον δεν υπάρχει υπολειπόμενη νόσος, το PSA πρέπει να μην ανιχνεύεται στον ορό, δηλαδή να έχει μηδενική τιμή. Οι τιμές αυτές στα περισσότερα εργαστήρια είναι τα 0,2ng/ml με
0,4ng/ml. Αυτά είναι επομένως τα όρια βιοχημικής υποτροπής, τιμές δηλαδή που εάν ξεπεραστούν υποδεικνύουν επανεμφάνιση της νόσου, μετά από ριζική προστατεκτομή.
(Ως βιοχημική υποτροπή καθορίζεται διάγνωση επανεμφάνισης του καρκίνου του προστάτη βάσει μόνο του PSA, χωρίς να υπάρχουν άλλες ενδείξεις ύπαρξης νόσου στις απεικονιστικές εξετάσεις).
Στην περίπτωση της ακτινοθεραπείας η μεταβολή του PSA είναι πολύ διαφορετική σε σχέση με τη ριζική προστατεκτομή. Έτσι, το PSA παραμένει ανιχνεύσιμο για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την ακτινοθεραπεία, καθώς η καταστροφή των προστατικών κυττάρων δεν συμβαίνει αμέσως και ως εκ τούτου, το PSA εξακολουθεί να παράγεται. Συνήθως η αισθητή πτώση των τιμών του PSA παρατηρείται 3 μήνες μετά την ακτινοβολία και μπορεί να συνεχιστεί και πέραν του έτους.
Στην περίπτωση της ακτινοθεραπείας το PSA δεν μηδενίζετε, όπως συμβαίνει στη ριζική προστατεκτομή. Η χαμηλότερη τιμή που φτάνει το PSA χαρακτηρίζεται ως ναδίρ, το οποίο μαζί με την τιμή του πριν την εφαρμογή της ακτινοθεραπείας αποτελούν τους βασικότερους προγνωστικούς παράγοντες στην εξέλιξη της νόσου.
Στην περίπτωση της ορμονικής θεραπείας (ορμονικός αποκλεισμός) η πτώση της τιμής του PSA παρατηρείται στους πρώτους έξι μήνες μετά την έναρξη των ορμονικών χειρισμών φτάνοντας και σε αυτή περίπτωση σε μια χαμηλότερη τιμή, στην οποία και πρέπει να παραμείνει. Οποιαδήποτε αύξηση αυτής της τιμής του PSA, παρά τον ανδρογονικό αποκλεισμό, υποδηλώνει την εξέλιξη της νόσου σε ορμονοάντοχη-ευνουχοάντοχη (νόσο δηλαδή που δεν ανταποκρίνεται πλέον σε ορμονική θεραπεία).